આઠમી માર્ચ - મહિલા દિન. વર્ષોથી આ દિવસે ઊગતો સૂર્ય દરેક નારીને નવી પ્રેરણા, નવી ચેતના આપી રહ્યો છે, પરંતુ આજે વર્ષો પછી, સદીઓથી નવી સમજણને મેળવીને નારી નવી જાગૃતિનો સૂર્ય ચમકાવે એટલી સમર્થ થઈ ગઈ છે, એની પાસે શું નહોતું એની રટણા એને પચી ગઈ છે અને એ નકારાત્મક દુનિયા એને હકારાત્મક જગત તરફ વાળવા નિમિત્ત બની ગઈ છે. મૂંગે મોઢે સીતમ સહેતી નારી હવે મૂંગે મોઢે કાર્યદક્ષ બનીને આગળ વધી રહી છે. ઈતિહાસનાં પાનાં ઊથલાવવામાં એ હવે સમય બગાડતી નથી પણ પોતાની સફળતાનો નવો ઈતિહાસ રચી રહી છે. એ પગથિયાં ચડતી જાય છે, હાંફવા છતાં નથી થોભતી કે નથી પાછું વળીને પોતે કેટલાં પગથિયાં ચડી ઉપર પહોંચી એનો હિસાબ રાખતી. એનું એક જ લક્ષ્ય છે કે હજી કેટલાં પગથિયાં ઉપર ચડ્યા પછી એ શિખરને આંબી શકશે?
ઈતિહાસ અને કવિતાએ નારીને જંપવા નથી દીધી. અહીં નારીવાદનો પ્રારંભ ક્યારથી થયો, એમાં કોણે કોણે મહત્ત્વનું પ્રદાન કર્યું એની રૂપરેખા આપવાનો કોઈ અભિગમ નથી. હાં, એટલી અપેક્ષા જરૂર રાખી છે કે કલા અને અન્ય સૌંદર્યલક્ષી રચનાઓમાં જ હવે નારી રમવાની નથી. એ ઉપરાંત એની પાસે ધબકતું અસ્તિત્ત્વ છે. આજે વર્ષોથી અનેક વિચારકો સમાજના આ સળગતા પ્રશ્ર્ન પર લખી રહ્યા છે, બોલી રહ્યા છે છતાં સમસ્યાઓ ઓછી નથી થઈ. જ્યાં સુધી આ સમસ્યાઓ શહેર કે ગામની સીમામાં ઘૂમતી રહેશે ત્યાં સુધી પ્રગતિ ઉપરાંત આવી સમસ્યાઓને નિર્મૂળ ન કરી શકે તો પણ હળવી બનાવવાની નેમ રાખવામાં સ્ત્રી પાછી પાની નથી કરવાની.
નારી પાસે શું નથી એની ગણતરી કરીને ઉતારી પાડવાના સફળ-નિષ્ફળ પ્રયત્નો સદીઓથી થયા હોવા છતાં આજની નારી જ્યારે પોતા પાસે શું છે એની વાત કરતાં ક્યાંય વિરામચિહ્નોનો આધાર નથી લેતી. એ આધુનિક છે પણ આક્રમક નથી. વર્ષોથી એની હૃદયસંપત્તિ તરફ જોયા વગર જ આધિપત્ય ધરાવનાર પુરુષને એ એક વાર નિરખવાની વાત કરે છે અને તે પણ પૂરેપૂરા આભિજાત્યથી. કવયિત્રી તાજેતરમાં પ્રગટ થયેલા કવિયત્રી પન્ના નાયકના ‘અંતિમે’ કાવ્યસંગ્રહની આ રચના છે. વર્ષોથી પરદેશમાં વસવા છતાં પોતાના જીવનને ધબકતું રાખનાર ગરવી ગુજરાતી ભાષા અને પોતાની ભારતીયતાને એમણે નખશિખ જાળવી છે ખાસ તો પોતાની કવિતામાં. વતન ઝુરાપો, દેશ ઝુરાપો વર્ષો વીતવાં છતાંય ક્યાંય ઝાંખો નથી પડ્યો. આ રચનામાં જે સ્ત્રી પોતાની વાત કરે છે એ પણ ભારતીય નારી છે. ઈશ્ર્વરે માણસને બનાવ્યો ત્યારે એની પૂર્ણતા - અપૂર્ણતાનો તાળો મેળવવાનું કામ એણે માણસ પર જ નાખ્યું. કવયિત્રી ધમાલિયા જીવનમાંથી થોડું એકાંત મેળવીને આવી રચનાઓ આપે છે. નાનકડી આંખ આખા વિશ્ર્વને સમાવી શકે પણ એને ભીતર સાચવવાનું કામ તો આપણું હૃદય કરે છે. એની સામે ભલભલા અત્યાધુનિક કમ્પ્યુટરનો ડેટા પણ અધૂરો લાગે. કવિતાની દરેક પંકિત આપણને આશ્ર્ચર્ય પમાડે છે. નારી પાસે આ બધી વસ્તુ હતી તે શું પુરુષ જાણતો જ નહોતો? હૃદયનું કામ ફકત ચાહવાનું છે, કોઈને ધિક્કારવાનું નથી. એક એક પંક્તિમાં પ્રગટ થતા હકારાત્મક ચીજોના ખજાનાની વાત જો આપણે એક વેદનાભર્યા આક્રોશ રૂપે લઈએ તો? તો તે આ કવિતાનું એક બીજું પાસું બની જાય છે. મન ચંચળ છે. સારા સાથે નરસા વિચારો પણ આવ-જા કરી લેતા હોય છે. આવું મનનું રૂપ જ એને સઢ વગરની નૌકા જેવું બનાવી દે છે. કોઈ પણ પંક્તિને અંતે આપણને પૂર્ણવિરામ નથી મળતો. એક એક પંક્તિ વિચારોની નવી દિશા તરફ ગતિ કરતી જણાય છે. નારીની આદર્શ પ્રતિમા પાછળ એનો સ્વાભાવિક ચહેરો ક્યારેક ઢંકાઈ જતો લાગે છે. હાથ જેમ બીજાને આપે, ત્યાગ કરે એ હાથના ધર્મની પરાકાષ્ઠા છે પણ જે હાથ અન્યને આપે તે ક્યારેક કંઈક મેળવવાની અપેક્ષા સાથે રિક્ત પણ હોઈ શકે. એ કોઈને દંડ આપવા માટે ઊંચકાતો પણ હોય. પગ કોઈના દુ:ખને હળવું કરવા, એ વેદનાથી ઘેરાયેલી વ્યક્તિની દિશામાં દોડી જાય છે પણ સાથે સાથે કોઈક વ્યક્તિ એને હાથ આપવા, મદદ કરવા દોડીને આવે એ પણ અપેક્ષિત હોય છે. પક્ષીઓના સવારના કિલકિલાટને આપણા સુધી લઈ આવનાર સવારનાં કિરણો છે પણ એ કિરણોની વાત તો નારીને સાંભળવા દો! સવારની ફૂલોની પ્રફુલ્લિતતા અને રાતાના તારાઓનો ટમકાર જાગીને માણતી સ્ત્રી - પોતાના રાતદિવસના ચક્રને ભરી દેનાર અનેક તત્ત્વોની ઝંખના કરતી હોય છે. મિત્ર ખડખડાટ હસાવીને સમસ્યાઓને હળવી બનાવે છે. પુસ્તકો વાંચવાની પ્રેરણા આપે છે, ઘર ઉલ્લાસી વાતાવરણને પૂરું પાડે છે. આ બધાને ચેતનાપૂર્ણ રાખનારી નારી છે. ટેલિફોન ફકત એક તરફી બનીને સહાનુભૂતિના સંદેશા વહેતા કરે એને બદલે ઝઘડીને, મીઠા છતાં મારકણા પ્રેમની અનુભૂતિ કરાવે એ વધુ ગમતી વાત છે. બગીચો ઉઘાડે પગે લટાર મારવા માટે ઘાસની ભીનાશનો સ્પર્શ કરાવે છે પણ એ ઉપરાંત બગીચાનો વૈભવ જોવા છતાં સ્ત્રી ક્યાં માણે છે! કોઈના આંસુ લૂછવા માટે સ્ત્રી પાસે રૂમાલ છે, પણ એનાં આંસુ લૂંછનાર રૂમાલ કોઈની પાસે છે ખરો? ક્ષણિક અનુકંપામાંથી જન્મેલું દર્દ દૂર કરનાર સ્પર્શ, વાણી એને તત્પૂરતા સુખ આપે પણ પછી શું? વારંવાર એક ઉદ્ગાર પ્રતિધ્વનિત થાય છે. ‘મારી પાસે છે અને જે માત્ર’.
ફકત હકારાત્મક ગુણોના ખજાના પર જીવતી નારી અહીં અપેક્ષિત નથી. આવા હકારાત્મક ઉદ્રાગોની પરંપરા રચવાની ઝંખના ધરાવનાર આ કવયિત્રી નથી. આ તો સ્ત્રીના અસ્તિત્વ સાથે જોડાયેલું એક મનગમતું સ્વપ્ન છે. હકારાત્મક ચીજોનો ખજાનો આપવાનો કવયિત્રીનો આશય કદાચ ન પણ હોઈ શકે. આટલી બધી હકારાત્મક ચીજોના ખડકલા નીચે નારી દટાઈ જવા નથી માગતી. એ તો નકારાત્મક ચીજોના અવરોધો વચ્ચેથી માર્ગ કાઢવા ઈચ્છે છે. આ કવિતા જેવું નર્યું સુખ જીવનસ્વપ્ન હોઈ શકે, પણ વાસ્તવિક્તા નહીં. આવા વિચારોની કેડી જાણે સ્ત્રીના અપેક્ષિત પરિચય તરફ આંગળી ચિંધે છે.