અયોધ્યામાં આવેલી બાબરી મસ્જિદના મુદ્દે એક સદી કરતાં પણ વધુ સમયથી હિંદુઓ અને મુસ્લિમો વચ્ચે ઘર્ષણ ચાલતું રહ્યું છે.
હિન્દુઓનો દાવો છે કે તેમના સૌથી શ્રદ્ધેય ભગવાન રામના જન્મસ્થળ પર મસ્જિદ બનાવવામાં આવી હતી.
16મી સદીમાં મુસ્લિમ આક્રમણખોરે મંદિર તોડીને ત્યાં મસ્જિદ બનાવી હતી તેવો દાવો કરાયો હતો.
મુસ્લિમો કહે છે કે તેઓ ડિસેમ્બર 1949 સુધી મસ્જિદમાં નમાઝ પઢતા હતા, અને ત્યારબાદ ત્યાં કોઈએ રાતના અંધારામાં રામની મૂર્તિ મૂકી દીધી હતી. તે પછી મૂર્તિની પૂજા ટૂંક સમયમાં શરૂ થઈ ગઈ હતી.
તે પછીના ચાર દાયકા સુધી હિંદુ અને મુસ્લિમ જૂથો આ સ્થળના કબજા માટે તથા સ્થળ પર પૂજા-અર્ચના અને નમાઝ માટે કોર્ટમાં કેસ કરતા રહ્યા હતા.
1992માં આ વિવાદમાં ઉગ્રતા આવી હતી અને હિંદુઓના ટોળાએ મસ્જિદને તોડી પાડી હતી. ત્યારબાદ દેશભરમાં થયેલાં ધાર્મિક રમખાણોમાં 2000થી વધુનાં મોત થયાં હતાં.
અયોધ્યાના વિવાદમાં મુખ્ય મુદ્દો ઉત્તર પ્રદેશના અયોધ્યા જિલ્લાના અયોધ્યા નગરમાં આવેલા જમીનના ટુકડા વિશેનો છે.
હિંદુઓ ભગવાન રામના જન્મસ્થળ તરીકે જે ભૂમિને માને છે, તથા જે સ્થળ પર બાબરી મસ્જિદ પણ બનેલી હતી તેના પર હકનો મામલો મુખ્ય છે.
સાથે જ મસ્જિદ બનાવવા માટે અગાઉના હિંદુ મંદિરને તોડી નાખવામાં આવ્યું હતું કે તેમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યો હતો તે મુદ્દો પણ આ કેસમાં છે.
બાબરી મસ્જિદને છઠ્ઠી ડિસેમ્બર 1992માં તોડી પાડવામાં આવી હતી. ત્યાર બાદ લૅન્ડ-ટાઇટલ માટેનો કેસ અલાહાબાદ હાઈકોર્ટમાં દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો. તેનો ચુકાદો 30 સપ્ટેમ્બર 2010ના રોજ આવ્યો હતો.
તે ચુકાદામાં અલાહાબાદ હાઈકોર્ટના ત્રણ ન્યાયાધીશોએ જણાવ્યું હતું કે અયોધ્યાની 2.77 એકર જમીનને ત્રણ હિસ્સામાં વહેંચી દેવામાં આવે છે.
એક તૃતીયાંશ હિસ્સો રામલલ્લા વિરાજમાનને ફાળવાયો હતો, જેમનું પ્રતિનિધિત્વ હિંદુ મહાસભાએ કર્યું હતું.
એક તૃતીયાંશ હિસ્સો સુન્ની વક્ફ બોર્ડને ફાળવાયો હતો, જ્યારે બાકીનો એક તૃતીયાંશ હિસ્સો નિર્મોહી અખાડાને ફાળવાયો હતો.
ચુકાદો આપતી વખતે અદાલતે નોંધ્યું હતું કે આ પ્રકારના સંવેદનશીલ વિષયમાં નિર્ણય લેવો કેવી રીતે મુશ્કેલ હોય છે.
ચુકાદામાં હાઈકોર્ટે નોંધ્યું, "આ જમીનનો એક નાનકડો ટુકડો છે, જ્યાં પગ મૂકતા ફરિશ્તા પણ ડરે."
"તે જમીનમાં અસંખ્ય સુરંગો બિછાવેલી છે. તે સુરંગો હટાવવાનું કામ અમારા ભાગે આવ્યું છે."
1813: પ્રથમ વખત હિન્દુ સંગઠનોએ દાવો કર્યો હતો કે 1528 માં બાબરના કમાન્ડર મીર બાંકીએ મંદિર તોડી અયોધ્યામાં એક મસ્જિદ બનાવી હતી.
1853: આ વિવાદની શરૂઆત 1853 માં થઈ હતી જ્યારે પ્રથમ વખત આજુબાજુમાં કોમી રમખાણો થયા હતા.
1859: અંગ્રેજી વહીવટીતંત્રે વિવાદિત સ્થળની આસપાસ વાડ ઉભા કરી દીધા હતા અને મુસ્લિમોને ચબૂતરા પર બંધારણની અંદર અને હિન્દુઓની પૂજા કરવાની છૂટ આપવામાં આવી હતી.
1885: ફેબ્રુઆરી 1885 માં, મહંત રઘુબર દાસે ફૈઝાબાદના ઉપ ન્યાયાધીશ સમક્ષ મંદિર બનાવવાની મંજૂરી માંગવા માટે અરજી કરી, પરંતુ તેમને મંજૂરી મળી નહીં.
1949: 23 ડિસેમ્બર 1949 ના રોજ વિવાદિત સ્થળે ભગવાન રામ અને લક્ષ્મણની મૂર્તિઓ મળી ત્યારે વાસ્તવિક વિવાદ શરૂ થયો. હિન્દુઓએ તે સમયે કહ્યું હતું કે ભગવાન રામ પ્રગટ થયા છે, જ્યારે મુસ્લિમોએ આરોપ લગાવ્યો હતો કે કોઈએ રાત્રે મૂર્તિઓ ચૂપચાપ રાખી હતી. તે સમયે સરકારે તેને વિવાદિત બંધારણ તરીકે બંધ કરી દીધું હતું.
1950: 1950 ના રોજ, ગોપાલસિંહ વિશારદ નામના વ્યક્તિએ ફૈઝાબાદના સિવિલ ન્યાયાધીશ સમક્ષ પૂજા માટેની મંજૂરી માટે અરજી કરી, જે તેને મળી, જ્યારે મુસ્લિમ પક્ષે નિર્ણય સામે અરજી કરી.
1984 માં: 1984 મંદિર બનાવવા માટે વિશ્વ હિન્દુ પરિષદે મંદિર નિર્માણ માટે એક સમિતિની રચના કરી.
1986: ફૈઝાબાદના ન્યાયાધીશે 1 ફેબ્રુઆરી 1986 ના રોજ જન્મસ્થળનું તાળુ ખોલવાનો અને હિંદુઓને પૂજા કરવાનો અધિકાર આપવાનો આદેશ આપ્યો. તેનો વિરોધ કરવા બાબરી મસ્જિદ સંઘર્ષ સમિતિની રચના કરવામાં આવી હતી. તે સમયે કેન્દ્રમાં કોંગ્રેસની સરકાર હતી અને રાજીવ ગાંધી વડા પ્રધાન હતા.
1990: ભાજપના નેતા લાલકૃષ્ણ અડવાણીએ સોમનાથથી અયોધ્યા સુધી રથયાત્રા શરૂ કરી હતી, પરંતુ બિહારમાં તેમની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી.
1992: યુપીના તત્કાલીન મુખ્ય પ્રધાન કલ્યાણસિંહે વિવાદિત સ્થળની સુરક્ષાનું સોગંદનામું આપ્યું હતું, પરંતુ 6 ડિસેમ્બર 1992 ના રોજ, ભાજપ, વિશ્વ હિન્દુ પરિષદ અને શિવસેના સહિત અન્ય હિન્દુ સંગઠનોના લાખો કાર્યકરો દ્વારા આ માળખું તોડી પાડવામાં આવ્યું હતું. દેશભરમાં હિન્દુઓ અને મુસ્લિમો વચ્ચે રમખાણો ફાટી નીકળ્યા, જેમાં લગભગ 2000 લોકો માર્યા ગયા.
2003: અલ્હાબાદ હાઈ કોર્ટે 2003માં વિવાદવાળી જગ્યા પર ખોદકામ કરવાના નિર્દેશ આપ્યા જેથી ખબર પડી શકે કે શું ત્યાં કોઈ રામ મંદિર હતું.
2010: 30 સપ્ટેમ્બર 2010 ના રોજ, અલ્હાબાદ હાઇ કોર્ટ આ આદેશ પારિત કરી અયોધ્યાની 2.77 એકર જમીનને 3 ભાગોમાં વહેંચી દીધું. રામલલાની પાર્ટીઓનો એક ભાગ મળી આવ્યો હતો. બીજો ભાગ નિર્મોહી અખાડામાં ગયો, જ્યારે ત્રીજો ભાગ સુન્ની સેન્ટ્રલ વક્ફ બોર્ડને ગયો. 2011 માં હાઈકોર્ટના ચૂકાદા પર સ્ટે આપ્યો હતો.
2011: સુપ્રીમ કોર્ટે 2011 માં હાઈકોર્ટના ચૂકાદા પર સ્ટે આપ્યો હતો.
2019: 16 ઓક્ટોબર 2019 સુધી આ પ્રખ્યાત કેસની સુનાવણી પૂરી થઈ. શીર્ષ કોર્ટમાં 6 ઓગસ્ટથી 16 ઓક્ટોબર 2019 સુધી સતત સુનવણી ચાલી. હવે નિર્ણયની રાહ જોવી છે.