વેબદુનિયા: હિન્દીના હકમાં 'બુલંદ' અવાજ

એપ્રિલ 1935માં ઈન્દોરમાંથી હિન્દીના હકમાં બુલંદ અવાજ ઉઠ્યો હતો. ઈન્દોરમાં આયોજીત અખિલ ભારતીય હિન્દી સાહિત્ય સંમેલનમાં સભાપતિના રૂપમાં મહાત્મા ગાંધીએ કહ્યુ હતુ - સાહિત્યિક દ્રષ્ટિથી બંગલા ભાષાનુ પ્રથમ સ્થાન છે. પછી મરાઠી વગેરે હોવાથી હિન્દીનુ ચોથુ સ્થાન છે, છતા પણ હવે આ સિદ્ધ થઈ ચુક્યુ છે કે રાષ્ટ્રભાષા હોવાનો અધિકાર તો ફક્ત હિન્દીનો જ છે. એટલુ જ નહી બાપુએ કહ્યુ હતુ કે બધા ભારતીય ભાષાઓની લિપિ દેવનાગરી કરવાની વાત પણ મને યોગ્ય પ્રતીત થાય છે.  

આ ઘટનાના લગભગ 63 વર્ષ પછી ઈન્દોરમાં જ હિન્દીને લઈને એક મોટી ઘટના બની. 23 સપ્ટેમ્બર, 1999 ના રોજ, અહિલ્યા નગરીથી વિશ્વનું પ્રથમ હિન્દી પોર્ટલ 'વેબદુનિયા' શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. આ વખતે શ્રી વિનય છજલાણીએ હિન્દીનો ઝંડો ઊંચક્યો હતો. શ્રી છજલાની પત્રકારત્વનું શિક્ષણ ઘુંટીમાં મેળવ્યું હતું, પરંતુ તેમણે ભાષા અને ટેક્નોલોજીના સમન્વય સાથે હિન્દી પોર્ટલ શરૂ કર્યું અને ઈન્ટરનેટના માધ્યમથી હિન્દીનો માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ તેની સરહદોથી આગળ વિદેશમાં પણ પ્રસાર થયો.

 ઈન્દોરના સાહિત્ય સંમેલનમાં એક પ્રસ્તાવ (આઠમો ઠરાવ) પણ પસાર કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં હિન્દી લેખકો અને વિદ્વાનોને દક્ષિણ ભારતની વિવિધ ભાષાઓનો અભ્યાસ કરવા વિનંતી કરવામાં આવી હતી, જેથી રાષ્ટ્રીય ભાષાકીય એકતા જાળવી શકાય. એ પણ યોગાનુયોગ છે કે હિન્દી પોર્ટલ પછી દક્ષિણ ભારતીય ભાષાઓના તમિલ, તેલુગુ, કન્નડ અને મલયાલમ પોર્ટલ પણ વેબદુનિયાની યાત્રામાં જોડાયા. શ્રી છજલાનીના આ પ્રયાસે ભાષાકીય એકતા બનાવવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી.

ભારતમાં ઈન્ટરનેટની શરૂઆત 80ના દાયકામાં થઈ હતી, પરંતુ તે ઔપચારિક રીતે 15 ઓગસ્ટ 1995ના રોજ ભારત સંચાર નિગમ લિમિટેડ દ્વારા ગેટવે સેવા શરૂ કરીને શરૂ કરવામાં આવી હતી. તે સમયે માત્ર અંગ્રેજી વેબસાઈટ હતી અને તમામ કામ અંગ્રેજીમાં જ થતું. ભારતમાં ઈન્ટરનેટની રજૂઆતના માત્ર 4 વર્ષ પછી, પ્રથમ હિન્દી પોર્ટલ વેબદુનિયા ડોટ કોમ 23 સપ્ટેમ્બર, 1999ના રોજ શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. તે સમયે કોઈએ કલ્પના પણ નહોતી કરી કે ઈન્ટરનેટ પર હિન્દીમાં સમાચાર અને લેખ વાંચી શકાશે. વેબદુનિયાની શરૂઆતને હિન્દી ભાષા માટે નવી ક્રાંતિની શરૂઆત માનવામાં આવી હતી.

23 સપ્ટેમ્બર, 2023 થી વેબદુનિયા પણ તેના રજત જયંતિ વર્ષમાં પ્રવેશ કરી રહ્યું છે. વેબદુનિયાના જન્મની વાર્તા પણ ઓછી રોચક નથી. એક નાનકડા ઓરડાથી શરૂ થયેલું આ વેબ પોર્ટલ હવે વટવૃક્ષનું રૂપ ધારણ કરી ચૂક્યું છે. વેબદુનિયા ભલે 1999માં શરૂ થઈ હતી, પરંતુ તેના પર કામ 1998માં જ શરૂ થઈ ગયું હતું. પ્રથમ કામ બહુભાષી ઈ-મેલ સેવા ઈ-પત્ર પર કરવામાં આવ્યું હતું.

વેબદુનિયા જ્યારે લોન્ચ કરવામાં આવ્યુ હતું  તે સમયે તેના સંઘર્ષની સ્ક્રિપ્ટ પણ તૈયાર હતી. કારણ કે જે દેશમાં મોટા ભાગના ભાષાકીય અખબારોની સ્થિતિ બહુ સારી નથી ત્યાં વેબ પોર્ટલ શરૂ કરવું ચોક્કસપણે એક સાહસિક કાર્ય હતું.

બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો, તે દુસ્સાહસ હતું. પરંતુ સમયની સાથે સંજોગો પણ બદલાતા ગયા, વેબદુનિયાની મહેનતનું ફળ મળ્યું અને વાચકોનો કાફલો વધતો ગયો. અને આ યાત્રા 24 વર્ષ સુધી પૂરા આત્મવિશ્વાસ સાથે ચાલુ રહે છે. હાલમાં વેબદુનિયાના કરોડો વાચકો છે. તેમજ યુટ્યુબ પર 20 લાખથી વધુ સબસ્ક્રાઈબર્સ છે.

તેના લોન્ચિંગના થોડા સમય પછી, વેબદુનિયા વિદેશમાં રહેતા હિન્દીભાષી ભારતીયોનું પ્રિય બની ગયું છે. કોઈપણ વ્રત કે તહેવારની માહિતી મેળવવા માટે વેબ જગત તેમના માટે જરૂરી બની ગયું છે એમ કહેવામાં આવે તો અતિશયોક્તિ નહીં ગણાય. જો આપણે વેબ મીડિયાની વર્તમાન પરિસ્થિતિ પર નજર કરીએ, તો આપણે કહી શકીએ કે વેબદુનિયાના સીઈઓ શ્રી વિનય છજલાણી દ્વારા લેવામાં આવેલ આ એક ખૂબ જ દૂરંદેશી પગલું હતું.

વેબદુનિયા વિશે  પ્રખ્યાત ચિત્રકાર અને સાહિત્યકાર પ્રભુ જોશી (હવે દિવંગત) એ કહ્યું હતું - વેબદુનિયા પહેલું હિન્દી પોર્ટલ હોવાથી તેની ઐતિહાસિક ભૂમિકા છે. તે સમયે એવું કહેવામાં આવતું હતું કે હિન્દીમાં કોઈ પોર્ટલ શક્ય નથી અને ઇન્ટરનેટ આવતાની સાથે જ આ દેશમાંથી હિન્દી અદૃશ્ય થઈ જશે અથવા તે હાંસિયામાં ધકેલાઈ જશે, પરંતુ આજે લાગે છે કે જે પગલું લેવામાં આવ્યું છે તે એટલું જ સાર્વત્રિક થઈ ગયુ છે.

કારણ કે હું પોતે જાણું છું કે જ્યારે પણ મારો કોઈ લેખ, આર્ટિકલ કે ટિપ્પણી વેબદુનિયા પર જાય છે, ત્યારે મને ઘણા દેશોના પ્રતિભાવો મળે છે. જે હિન્દીમાં રસ ધરાવે છે.  વેબદુનિયાએ લગભગ આંદોલનના સ્તર પર  યાત્રા કરી. વેબદુનિયા દ્વારા માત્ર ભાષાના સંદર્ભમાં જ નહીં પરંતુ ટેક્નોલોજીના સંદર્ભમાં પણ કરવામાં આવેલું કામ ખૂબ જ સાહસિક છે. હું ઈચ્છું છું કે તે તમામ લોકો વેબદુનિયા સાથે જરૂર જોડાય જે લોકો પોતાની ભાષાને પ્રેમ કરે છે

વેબદુનિયા એટલા માટે પણ ખાસ છે કારણ કે એક સમયે જ્યારે અખબારોને તોપો અને તલવારો કરતાં વધુ શક્તિશાળી અને ધારદાર માનવામાં આવતા હતા, ત્યારે લોકોને સમાચાર વાંચવા માટે કમ્પ્યુટર માઉસ સોંપવું ખરેખર મોટી વાત હતી. વેબદુનિયાના આ ગુણો પણ તેને અન્યોથી અલગ પાડે છે અને આજે આ વેબ પોર્ટલની ગણના દેશના ટોચના હિન્દી પોર્ટલમાં થાય છે.

હાલમાં, હિન્દી ઉપરાંત, વેબદુનિયામાં ગુજરાતી, મરાઠી, અંગ્રેજી, તમિલ, તેલુગુ, કન્નડ અને મલયાલમ ભાષાઓમાં પણ પોર્ટલ છે. આ પોર્ટલ માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ વિદેશમાં રહેતા ભારતીયોમાં પણ અત્યંત લોકપ્રિય છે.

વેબદુનિયાએ પોતાની યાત્રામાં અનેક સિદ્ધિઓ નોંધી છે, જે ભવિષ્ય માટે 'માઈલસ્ટોન' સાબિત થઈ છે. બહુભાષી ઈમેલ સેવા ઈ-લેટરથી, પ્રથમ બહુભાષી બ્લોગિંગ સાઈટ માય વેબદુનિયા, ગેમ્સ, વર્ગીકૃત, વેબદુનિયાએ ઈન્ટરનેટ પર ઘણા પ્રયોગો કર્યા. સદીની પ્રથમ અને સૌથી મોટી ધાર્મિક ઘટના, 'અલાહાબાદ કુંભ' (હવે પ્રયાગરાજ), પણ વેબદુનિયા દ્વારા હિન્દીમાં પ્રથમ વખત ઇન્ટરનેટ પર આવરી લેવામાં આવી હતી. ભલે આજે ગૂગલનું સર્ચ એન્જિન ઘણું લોકપ્રિય છે, પણ પ્રથમ હિન્દી સર્ચ એન્જિન બનાવવાનો શ્રેય વેબદુનિયાને જાય છે.

વેબદુનિયા પર, વાચકો રાષ્ટ્રીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય સમાચારો ઉપરાંત, રમતગમત, ફિલ્મો વગેરે પર કેન્દ્રિત સમાચાર અને લેખો વાંચી શકે છે. વેબદુનિયાના લેખો અને ધર્મ અને સંસ્કૃતિ પર આધારિત માહિતી માત્ર ભારતમાં જ નહીં પરંતુ વિદેશોમાં પણ ખૂબ જ લોકપ્રિય છે. રામ શલાકા, ટેરોટ કાર્ડ્સ, લગ્ન જન્માક્ષર મેચિંગ, જન્મ કુંડળી વગેરે જેવી ઘણી સુવિધાઓ છે, જેનો લાભ વેબદુનિયાના વાચકો લાંબા સમયથી લઈ રહ્યા છે. વેબદુનિયાની યાત્રા સતત ચાલુ રહે છે. વાચકોને સિલ્વર જ્યુબિલી વર્ષમાં ઘણી બધી નવી વસ્તુઓ વાંચવા અને જોવા મળશે.