દેશની ત્રણેય સેનાઓમાં ભરતી માટે લાવવામાં આવેલી કેન્દ્ર સરકારની 'અગ્નિપથ સ્કીમ' વિવાદમાં સપડાઈ છે. એક તરફ સરકાર તેની પીઠ થપથપાવી રહી છે કે તે ખૂબ જ શાનદાર યોજના લઈને આવી છે. બીજી તરફ, યુવા વિદ્યાર્થીઓ (બિહારમાં અગ્નિપથ સ્કીમ પ્રોટેસ્ટ) આ યોજના વિરુદ્ધ રસ્તા પર ઉતરી આવ્યા છે. બિહારમાં ઘણી જગ્યાએ આગચંપી અને તોડફોડની ઘટનાઓ પણ બની છે. 'અગ્નિપથ સ્કીમ' હેઠળ માત્ર ચાર વર્ષ માટે સેનામાં સેવા કરવાની તક આપવામાં આવતા યુવાનોમાં ઉગ્ર રોષ જોવા મળી રહ્યો છે. બિહાર બાદ રાજસ્થાન, ઉત્તર પ્રદેશ અને હરિયાણામાં પણ 'અગ્નવીર' વિરુદ્ધ આ પ્રદર્શન વધી રહ્યું છે.
અગ્નિપથ યોજના હેઠળ સરકારની યોજના ચાર વર્ષ માટે દળોમાં યુવાનોની ભરતી કરવાની છે. નાના યુવાનો ચાર વર્ષની સેવા બાદ નિવૃત્ત થશે. ભરતી થયેલા સૈનિકોમાંથી માત્ર 25 ટકા જ સેનામાં રાખવામાં આવશે. જેને લઈને વિદ્યાર્થીઓમાં વિરોધ જોવા મળી રહ્યો છે. સરકારના દાવા અને યુવાનોની માંગ વચ્ચેનો તફાવત વિગતવાર સમજીએ.
યુવા ઉમેદવારોને શું કહેવામાં આવે છે?
બિહારના જહાનાબાદ અને છપરા સહિત ઘણા વિસ્તારોમાં જોરદાર પ્રદર્શન થઈ રહ્યા છે. આ વિરોધ કરી રહેલા વિદ્યાર્થીઓ કહે છે, 'અમે સેનામાં જોડાવા માટે સખત મહેનત કરીએ છીએ. જો તાલીમ અને વેકેશનને જોડવામાં આવે તો સેવા માત્ર ચાર વર્ષ કેવી રીતે ચાલી શકે? માત્ર ત્રણ વર્ષની તાલીમ લઈને દેશની રક્ષા કેવી રીતે કરીશું? શું સરકારે આ યોજના પાછી ખેંચવી પડશે?'
સમસ્યા 1: માત્ર ચાર વર્ષ શા માટે?
આંદોલનકારી યુવાનોની સૌથી મોટી સમસ્યા એ છે કે શા માટે માત્ર ચાર વર્ષથી જ ભરતી કરવામાં આવી રહી છે. સેનામાં શોર્ટ સર્વિસ કમિશન હેઠળ ઓછામાં ઓછી 10 થી 12 વર્ષની સેવા હોય છે અને તે સૈનિકોને આંતરિક ભરતીમાં પણ તક મળે છે. 'અગ્નિપથ યોજના'માં યુવાનોની સૌથી મોટી સમસ્યા એ છે કે ચાર વર્ષ પછી 75% યુવાનોએ બહાર નીકળવાનો રસ્તો શોધવો પડશે.
જહાનાબાદમાં વિરોધ કરી રહેલા વિદ્યાર્થીઓનું કહેવું છે કે, 'માત્ર ચાર વર્ષ કામ કરીને ક્યાં જઈશું'. ચાર વર્ષની સેવા પછી, અમે બેઘર થઈ જઈશું. એટલા માટે અમે રસ્તો બ્લોક કર્યો છે. દેશના નેતાઓને હવે ખબર પડશે કે લોકો જાગી ગયા છે. વિરોધીઓની માંગ છે કે આ યોજના તાત્કાલિક પાછી ખેંચવામાં આવે.
સમસ્યા 2: ચાર વર્ષ પછી ભવિષ્ય શું હશે?
ચાર વર્ષની સેવા પછી 75% યુવાનો નિવૃત્ત થવાનો ખ્યાલ કોઈને સ્વીકારવામાં આવતો નથી. સેનામાંથી રિટાયર્ડ અને પંજાબના સીએમ કેપ્ટન અમરિંદર સિંહે પણ આના પર સવાલો ઉઠાવ્યા છે. યુવાનો ચાર વર્ષ પછી શું કરશે તેની ચિંતા છે. ઉમેદવારોનું કહેવું છે કે જે યુવક સાડા 17 વર્ષમાં 'અગ્નવીર' બનશે તેની પાસે ન તો કોઈ પ્રોફેશનલ ડિગ્રી હશે કે ન તો કોઈ ખાસ લાયકાત, તેથી તે બીજા વર્ગની નોકરી માટે બંધાયેલો રહેશે.
સરકારની દલીલ છે કે અર્ધલશ્કરી દળો સિવાય રાજ્યોની નોકરીઓમાં 'અગ્નિવીર'ને પ્રાથમિકતા આપવામાં આવશે. કેન્દ્રીય ગૃહ મંત્રાલયની સાથે સાથે ઘણા રાજ્યોએ પણ તેના વિશે જાહેરાત કરી છે, પરંતુ ઉમેદવારોનું કહેવું છે કે તે એવું હશે કે ચાર વર્ષની સેવા પછી, અમે ફરીથી નોકરીની લાઇનમાં આવીશું.
શું છે આંદોલનકારીઓની માંગ?
અગ્નિપથ યોજનાના વિરોધમાં રસ્તા પર ઉતરેલા વિરોધીઓની માંગ એકદમ સ્પષ્ટ છે. તેમનું કહેવું છે કે આ યોજના તાત્કાલિક અસરથી પાછી ખેંચી લેવી જોઈએ. લાંબા સમયથી સેનામાં ભરતીના કારણે પરેશાન વિદ્યાર્થીઓ માંગ કરી રહ્યા છે કે વહેલી તકે ભરતી રેલીનું આયોજન કરવામાં આવે અને પરીક્ષાઓ શરૂ કરવામાં આવે. આ ઉપરાંત જૂની પેન્ડીંગ ભરતીઓ વહેલી તકે નિકાલ કરવા માંગ ઉઠી છે.
એક વિદ્યાર્થીએ કહ્યું કે સેનામાં ભરતી માટે એ જ પ્રક્રિયા અપનાવવી જોઈએ, જે પહેલા અનુસરવામાં આવતી હતી. પ્રદર્શનકારીઓએ કહ્યું, 'ફરજના પ્રવાસ જેવી યોજનાઓ પાછી ખેંચવી જોઈએ, નહીં તો ચાર વર્ષ સુધી કોઈ સેનામાં સેવા આપવા જશે નહીં'. વિરોધીઓ ક્રોસ મૂડમાં છે અને તેમનું પ્રદર્શન ઝડપી થઈ રહ્યું છે.
મુંગેર, જહાનાબાદ, છપરા અને બિહારના તમામ જિલ્લાઓમાં દેખાવો બાદ ઉત્તર પ્રદેશના ગોરખપુર, બુલંદશહેર અને બરેલીમાં દેખાવો શરૂ થયા છે. આ ઉપરાંત રાજસ્થાન અને હરિયાણાના સ્પર્ધક વિદ્યાર્થીઓ પણ રસ્તા પર ઉતરી આવ્યા છે.