સુપર પાવર અમેરિકા માટે કેમ સહેલુ નથી ઈરાન સામે યુદ્ધ જીતવુ ?

અમેરિકી હુમલામાં ઈરાનની કટ્સ સેનાના પ્રમુખ મેજર જનરલ કાસિમ સુલેમાનીના મોત પછી આખી દુનિયા પર એકવાર ફરી યુદ્ધનો ખતરો મંડરાય રહ્યો છે. ઈરાનના સુપ્રીમ લીડર અયોતુલ્લાહ ખમનેઈ પછી દેશના બીજા સૌથી તકાતવર વ્યક્તિ જનરલ સુલેમાનીની મોત તેહરાન માટે કે મોટો ઝટકો છે. ઈરાન જનરલ સુલેમાનીના મોતનો બદલો લેવાનુ એલાન કરી ચુક્યુ છે. 

જો કે, અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે કહ્યું છે કે બગદાદ એરપોર્ટ પર હવાઈ હુમલો કોઈ યુદ્ધ સમાપ્ત કરવા માટે નહીં પરંતુ તેને સમાપ્ત કરવા માટે કરવામાં આવ્યો છે. પરંતુ યુએસ સાંસદ સહિત વિશ્વભરના વિશ્લેષકો પુનરોચ્ચાર કરી રહ્યા છે કે મેજર જનરલ સુલેમાનીના નિધન બાદ યુ.એસ.એ જ ઈરાન સાથે યુદ્ધ શરૂ કર્યું છે.

યુએસના ભૂતપૂર્વ રાજદૂત બ્રેટ મૈકગર્કે એક ન્યૂઝ ચેનલને આપેલા ઇન્ટરવ્યુમાં કહ્યું હતું કે અમેરિકનોએ સમજવાની જરૂર છે કે આપણે ઈરાન સાથે યુદ્ધના તબક્કે પહોંચી ગયા છીએ.

જોકે યુએસ અને ઈરાન વચ્ચે તણાવ નવો નથી, પરંતુ ઈરાનના સૌથી મહત્વપૂર્ણ મેજર જનરલની હત્યા પછી મધ્ય પૂર્વમાં એક નવો સંઘર્ષ શરૂ થતો જોવા મળે છે. હુમલો થવાની સંભાવના જોઈને અમેરિકાએ શુક્રવારે મધ્ય પૂર્વ વિસ્તારમાં 3000 સૈનિકો મોકલવાની જાહેરાત કરી છે. અહીં તેણે પહેલાથી જ 14,000 સૈનિકોને તૈનાત કર્યા છે.

યુએસ અને ઈરાન વચ્ચે તનાવ લોકોને ઈરાક પર 2003 ના હુમલાની યાદ અપાવી રહ્યુ છે. જો કે ઈરાન પર હુમલોકરવો  યુએસ માટે 2003ની જેમ સહેલુ નહી રહે. વિશ્લેષકોનુ કહેવુ છે કે આ વખતે સંઘર્ષ અંકે રીતથી જુદો છે અને આ પહેલા કરતા વધુ ખતરનાક હોઈ શકે છે. 2003ના ઈરાકની તુલાનામાં ઈરાન વધુ સશક્ત દેશ છે. ઈરાન પોતાની યુદ્ધ લડવાની રીતથી અમેરિકાને હરાવવાની હિમંત ધરાવે છે. 

ઈરાન ઈરાકના મુકાબલે ખૂબ મોટો દેશ છે. 2003માં અમેરિકી હુમલા દરમિયાન ઈરાકની વસ્તી 2.5 કરોડ હતી જ્યારે કે વર્તમાનમાં ઈરાનની વસ્તી 8.2 કરોડ છે. ઈરાનની ક્ષેત્રફળ પણ ઈરાકની તુલનામાં લગભગ ચાર ગણુ વધુ છે. 

એક અનુમાન મુજબ હુમલો થતા પહેલા ઈરાકની સેનામાં 4,50,000 સૈનિક હતા જ્યારે કે તાજેતરના સર્વે મુજબ ઈરાન પાસે હાલ 5,23,000 સૈનિક અને 2,50,000  રિઝર્વ સૈનિક છે. 

ઈરાનનું ભૌગોલિક સ્થાન પણ વિશેષ છે. ઈરાન ઇરાક સિવાય એક દરિયાઇ મહાસત્તા છે. ઈરાનના ઉત્તરમાં કેસ્પિયન સમુદ્ર છે અને દક્ષિણમાં પર્સિયન ગલ્ફ છે, ઓમાનનો અખાત છે. તે અફઘાનિસ્તાન, પાકિસ્તાન, તુર્કી અને ઇરાકની સરહદ ધરાવે છે. સ્વાભાવિક છે કે યુદ્ધની સ્થિતિમાં ઈરાન પણ તેની ભૌગોલિક સ્થિતિનો લાભ લેશે.

ઈરાન યુરેશિયાના કેન્દ્રમાં સ્થિત છે અને વેપાર માટે પણ ખૂબ જ મહત્વનુ છે. ઈરાન અને ઓમાનથી ઘેરાય્લે હોર્મુજ સ્ટ્રેટથી દુનિયાના એક તૃતીયાંશ તેલ ટૈકર થઈને પસાર થાય છે. આ રસ્તો સૌથી સંકરો બિંદૂ ફક્ત બે મીલ પહોળો છે.  જો ઈરાન તેને બ્લોક કરી દે તો વિશ્વિક તેલ નિકાસમાં લગભગ 30 ટકાનો ઘટાડો જોવા મળી શકે છે. 

જોકે પરંપરાગત સૈન્ય ક્ષમતાની દ્રષ્ટિએ ઈરાન યુ.એસ.ની આગળ ટકતુ નથી, પરંતુ ઈરાને આવી ઘણી ખતરનાક વ્યૂહરચનાઓ કરી છે કે જેનાથી તે મધ્ય પૂર્વમાં અમેરિકન હિતોને ગંભીર નુકસાન પહોંચાડે છે.

ઈરાનના સર્વોચ્ચ નેતા અયોતોલ્લાહ ખમાનીની વફાદાર અને નિયમિત સેનાને વફાદાર રિવોલ્યુશનરી ગાર્ડ કોર્પ્સ સિવાય ઇરાન પાસે કુડઝ સૈન્ય પણ છે જે ઇરાક, લેબેનોન અને સીરિયામાં પ્રોક્સી સૈન્ય બનાવવામાં મદદ કરી રહ્યું છે. તે તેમને ભંડોળ પણ આપે છે. ઈરાનની રિવોલ્યુશનરી ગાર્ડને તેની મુખ્ય સેના કરતા વધારે શક્તિશાળી માનવામાં આવે છે.

ઈરાનની નૌ સેના યુએસથી વધુ ફાયદાની સ્થિતિમાં છે. ઈરાનની નૌસેનાને હોર્મુજ ખાડીને બંધ કરવા માટે મોટા જહાજ કે ફાયરપાવરની જરૂર નથી. પણ વેપારને નુકશાન પહોંચાડવા માટે તે સબમરીંન્સના ઉપયોગથી જ કામ ચલાવી શકે છે. 

એવી આશંકા છે કે ઈરાન સ્પીડબોટ સુસાઈટ અટેક અન મિસાઈલ દ્વારા અમેરિકી સેનાને હરાવે શકે છે. 2017ની ઓફિસ ઓફ નેવલ ઈંટેલિજેંસને રિપોર્ટ મુજબ રિવૉલ્યુશનરી ગાર્ડની નૌ સેના હથિયારોથી લેંસ નાના અને તેજ ગતિવાળા સમૃદ્રી જહાજ પર જોર આપે છે અને ફારસની ખાડીમાં તેને વધુ જવાબદારીઓ મળી છે. 

ત્યારબાદ ઈરાન બૈલસ્ટિક મિસાઈલ કાર્યક્રમ આવે છે જેને મઘ્યપૂરમાં મિસાઈલના જખીરાની સંજ્ઞા આપી છે. ઈરાનાને મિસાઈલનો ખતરો તેના ક્ષેત્રની બહાર પણ રહેલો છે.  લેબનાન આધારિત પ્રૉક્સી ગ્રૂપ હેજોબુલ્લાહની પાસે 130,000 રૉકેટના જખીરા છે. 

ઈરાક પર જ્યારે યુએસએ હુમલો કર્યો હતો તો અમેરિકી સૈનિકોની સંખ્યા 150,000 હતી જેમા સહયોગી દેશોના સૈનિકોનો પણ સમાવેશ હતો. ઈરાક પર હુમલાની આર્થિક કિમંત 2 ટ્રિલિયન ડૉલર આંકવામાં આવી હતી. જેમા 2003 થી 2011 વચ્ચે લગભગ 400,000 લોકો માર્યા ગયા હતા. 

ઈરાન વિરુદ્ધ સૈન્ય યોજના બનાવનારા અમેરિકી અધિકારી આ પહેલુઓને સારી રીતે સમજે છે. જો એક યૂએસ સરકાર એ કહેવાથી બચે છે કે ઈરાન વિરુદ્ધ સૈન્ય સંઘર્ષ શ્રેષ્ઠ વિકલ્પ નથી કારણ કે તેનાથી તેહરાન પર દબાણ ઓછુ થઈ જશે. 

જો યુએસ અને ઈરાન વચ્ચે ચાલી રહેલા સંઘર્ષ યુદ્ધનું રૂપ ધારણ કરે છે, તો તે ફક્ત બે દેશો સુધી મર્યાદિત રહેશે નહીં. મધ્ય પૂર્વમાં, ઈરાનના દુશ્મનો સાઉદી અરેબિયા અને ઇઝરાઇલ પણ યુએસ સાથે યુદ્ધમાં જોડાશે, જ્યારે સીરિયા, યમન અને લેબેનોન ઈરાન સાથે તેમના મિત્રો સાથે જોડાશે. ઈરાન સામે યુએસની સૈન્યની લડત એક ખૂબ જ જોખમી વ્યૂહરચના સાબિત થઈ શકે છે અને તેથી જ ઘણા અમેરિકન વિશ્લેષકો સહિત આખું વિશ્વ યુદ્ધની સંભાવનાથી ચિંતિત છે.