રાષ્ટ્રપિતા અને અહિંસાની પુજારી મહાત્મા ગાંધીને સરલા દેવી ચૌધરાનીથી થઈ ગયું હતું. સરલા દેવી ચોધરાની પ્રગતિશીલ મહિલા હતી અને તે સમય લાહોરમાં તેમના પતિ સાથે રહેતી હતી. મહાત્મા ગાંધી, સરલા દેવી ચૌધરાનીના આકર્ષક વ્યક્તિત્વથી આકર્ષિત થઈ ગયા હતા. પ્રસિદ્ધ ઇતિહાસકાર રામચંદ્ર ગુહા આ પુસ્તકમાં આ વાત જણાવી છે.
સરલા દેવી ચોધરાનીને, ગુરુદેવ રવિન્દ્રનાથ ટૈગોરની બેનની દીકરી હતી. રબીન્દ્રનાથ ટૈગોરની જેમ તેમના ભાણજી સરલા દેવી ચૌધરાની પણ કવિતાઓ લખતી હતી. તેમની અવાજ પણ ખૂબ જ મધુર હતા અને ઘણી વખત આજાદી અપાવવા માટે થનારી બેઠકોના સમયે તે ગીતે ગાતી હતી.
મહાત્મા ગાંધીએ પણ સરલા દેવી ચોધારણીને ગાતા સાંભળ્યું હતું. રામચંદ્ર ગુહાએ તેના પુસ્તક 'ગાંધી- દ ઇયર દૈટ ચેંજ્ડ દ વર્લ્ડ' માં સરલા દેવી ચોધરાની ઈંડિપેંડેંટ માઈડેંટ હતી અને તેમના વ્યક્તિત્વ કરિશ્માઇ હતા.
સરલા દેવી ચોધરાની રુચિ- ભાષા, સંગીત અને લેખનમાં બહુ ગાઢ હતી. મહાત્મા ગાંધી લાહોરમાં સરલાના ઘરે જ રોકયા હતા. તે સમયે સરલા દેવીના પતિ સ્વતંત્રતા સેનાની રામભુજ દત્ત ચૌધરી જેલમાં હતા. ગાંધી અને સરલા બન્ને એક બીજાના બહુ નજીક રહ્યા. અહીં સુધી કે ગાંધી સરલાને 'આધ્યાત્મિક પત્ની'જણાવતા હતા. પણ પછીના દિવસોમાં ગાંધીને આ પણ માન્યુ કે આ સંબંધના કારણે તેમના લગ્ન તૂટતા-તૂટતા બચ્યા.
જણાવીએ કે 2 ઓક્ટોબર 2019 ના સંપૂર્ણ દેશ રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધીની 150વીં જયંતીનો જશ્ન ઉજવશે. 2 ઑક્ટોબર 1869 માં ગુજરાતના પોરબંદરમાં જન્મેલા મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધીને સંપૂર્ણ વિશ્વ અહિંસાના પુજારી સ્વરૂપમાં પૂજે છે.
રામચંદ્ર ગુહાના મુજબ, પછી સી રાજગોપાલાચારીના કહેવા પર મહાત્મા ગાંધીએ સરલા દેવી ચૌધરાનીથી તેમનો આ સંબંધ કજ્ત્મ કર્યું. પણ મહાત્મા ગાંધી અને સરલા દેવી ચૌધરાનીના વચ્ચે સંબંધને લઈને આટલી વધારે વાતચીત નથી થતી અને ન ગાંધીજી જૂની જીવનમાં આ પર કોઈ પ્રકાશ નાખ્યું છે.
મહાત્મા ગાંધીની પત્ની કસ્તુરબા ગાંધી આ સંબંધ વિશે શું કહે છે? આ વિશે મહાત્મા ગાંધીની કોઈ પણ જીવનીનો ઉલ્લેખ નથી મળ્યું છે. મહાત્મા ગાંધી જ્યારે સરલા દેવી ચૌધરાની તરફ આકર્ષિત થયા તે સમયે તેમની ઉમ્ર 50 વર્ષ હતી અને સરલાદેવી ચૌધરાની તેમનાથી ત્રણ વર્ષ જ નાની હતી.
સરલા દેવી જ્યારે 29 વર્ષ થયા હતા ત્યારે મહાત્મા ગાંધીથી તેણીના પ્રથમ મુલાકાત થઈ હતી. આ 1901નો વર્ષ હતા. આ એક લેટરમાં મહાત્મા ગાંધી સરલા દેવી ચૌધરાનીએ અહીં સુધી પણ લખ્યુ હતું કે તેને તેમના સપના આવે છે.
મહાત્મા ગાંધી સરલા દેવી ચોધરાનીના નજીક વર્ષ 1919 માં આવ્યા હતા. ગાંધી 1915 માં ભારત પાછા ફર્યા પછી 1919 માં સરલા દેવી ચોધરાનીના લાહોર સ્થિત ઘર પર રોકાયા હતા. આ પણ કહેવાય છે કે સરલા દેવી અને મહાત્મા ગાંધીના સંબંધ પર કસ્તૂરબા ગાંધીએ તીખી પ્રતિક્રિયા આપી હતી. મહાત્મા ગાંધીના દીકરાઓએ પણ આ સંબંધનો વિરોધ કર્યું હતું.