અપાર જળ પ્રદૂષણ, લાંબા સમય સુધી દુષ્કાળનો પ્રકોપ, પાણીનું તળિયું, પાણીજન્ય રોગો અને વધુ - આ એવા કેટલાક મુદ્દા છે જેના વિશે આપણે ભારતમાં પાણીની અછતની ચર્ચા કરતી વખતે સતત સાંભળીએ છીએ. દેશના ગ્રામીણ ભાગોમાં એવા લોકો રહે છે જેઓ દરરોજ કઠોર હવામાન પરિસ્થિતિઓ અને પીવાના પાણીની પહોંચ મેળવવા માટે લાંબા અંતર સામે લડાઈ લડી રહ્યા છે. અને પછી એવા ઘણા શહેરીવાસીઓ છે જેઓ મર્યાદિત પાણી પુરવઠા અને પીવાના પાણીની નબળી ગુણવત્તાથી અટવાયેલા છે. અહેવાલો અનુસાર, ભારતમાં 21% ચેપી રોગો અસુરક્ષિત પાણીથી સંબંધિત છે, અને દેશની 75% નદીઓ અને તળાવો એટલા પ્રદૂષિત છે કે તેનો ઉપયોગ પીવા કે નહાવા માટે થવો જોઈએ નહીં. આજે આપણે જાણીશુ એવા લોકો વિશે જેવો પાણી માટે લડાઈ લડીને અનેક લોકોની મદદ સાથે પૃથ્વી પર પીવાનુ પાણી વધારવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે.
1. અમલા રુઈયા: મુંબઈ સ્થિત સામાજિક કાર્યકર્તા અમલા રુઈયાએ રાજસ્થાનના 100 થી વધુ ગામડાઓમાં પરંપરાગત જળ સંચય તકનીકોનો ઉપયોગ કરીને અને ચેકડેમ બનાવીને ઘણા લોકોના જીવનને બદલી નાખ્યું છે. રાજસ્થાનના દુષ્કાળગ્રસ્ત વિસ્તારોમાં પાણી બચાવવા માટે ટકાઉ અને કાયમી ઉકેલ બનાવવાના હેતુ સાથે, તેમણે આકાર ચેરીટેબલ ટ્રસ્ટની સ્થાપના કરી. અત્યાર સુધી, ટ્રસ્ટે રાજસ્થાનના 100 ગામોમાં 200 ચેકડેમ બાંધવામાં મદદ કરી છે અને રૂ.300 કરોડ દર વર્ષેની સંયુક્ત આવક મેળવનારા 2 લાખથી વધુ લોકોને અસર કરી છે. .
2. આબિદ સુરતી: આબિદ સુરતી ડ્રોપ ડેડ ફાઉન્ડેશન નામની એક વ્યક્તિની એનજીઓ ચલાવે છે, જે મુંબઈના ઘરોમાં પાણીનો બગાડ થાય છે તે લીક જેવી પ્લમ્બિંગ સમસ્યાઓની કાળજી લઈને ટન પાણીની બચત કરે છે. 80 વર્ષીય વ્યક્તિ આ બધું મફતમાં કરે છે, તેની એક સ્વયંસેવક અને પ્લમ્બરની ટીમ સાથે. 2007 માં, ફાઉન્ડેશનના અસ્તિત્વના પ્રથમ વર્ષમાં, આબિદે મીરા રોડ પરના 1666 ઘરોની મુલાકાત લીધી, 414 લીક થતી નળને મફતમાં ઠીક કરી, અને લગભગ 4.14 લાખ લિટર પાણીની બચત કરી. તેમના કાર્યથી હવે દેશભરના અન્ય લોકોને તેમનું ઉદાહરણ લેવા અને તેમના શહેરોમાં પાણી બચાવવામાં મદદ કરવા પ્રેરણા મળી છે.
3. અયપ્પા મસાગી: અયપ્પા મસાગીએ હજારો લોકોના જીવનને વરસાદી પાણીના સંગ્રહ અને જળ સંરક્ષણની પ્રેક્ટિસ કરાવીને બદલી નાખ્યું છે. કર્ણાટકના આ રહેવાસીએ સૂકા પ્રદેશના ગડગના એક ગામમાં છ એકર જમીન ખરીદી હતી, જ્યાં તેણે રબર અને કોફીનું વાવેતર કરવાનું શરૂ કર્યું તે સાબિત કરવા માટે કે ગમે તેટલો વરસાદ પડે તો પણ આ પાક ઉગાડી શકાય છે. જો કે, ઘણી વખત નિષ્ફળ ગયા પછી અને વર્ષોના સંશોધન પછી, તેમણે જોયું કે બોરવેલ રિચાર્જ કરવા અને બિન-સિંચાઈ કૃષિ પદ્ધતિઓનો અભ્યાસ કરવાથી વધુ મદદ મળી શકે છે. આ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરીને, તેણે પછીના બે વર્ષોમાં સારી લણણી કરી અને પછી પડોશી વિસ્તારોમાં આ પદ્ધતિઓ વિશે સંદેશ ફેલાવવાનું શરૂ કર્યું. આજે, અયપ્પાએ 11 રાજ્યોમાં હજારો સંરક્ષણ પ્રોજેક્ટ્સ વિકસાવ્યા છે અને દેશમાં 600 થી વધુ તળાવો પણ બનાવ્યા છે.
4. રાજેન્દ્ર સિંહ: 'ધ વોટર મેન ઓફ ઈન્ડિયા' તરીકે જાણીતા રાજેન્દ્ર સિંહને ગ્રામીણ ભારતમાં તેમના જળ પુનઃસંગ્રહના પ્રયાસો માટે વ્યાપકપણે ઓળખવામાં આવે છે અને પ્રશંસા કરવામાં આવે છે. રાજેન્દ્ર જ્યારે 1959માં આ પ્રદેશમાં આરોગ્ય કેન્દ્રો સ્થાપવા રાજસ્થાન પહોંચ્યા ત્યારે તેમને સમજાયું કે ત્યાંના લોકોને આરોગ્ય સંભાળની જરૂર કરતાં વધુ પાણીની જરૂર છે. તેથી તેણે ગ્રામજનો સાથે મળીને જોહાડ નામના માટીના ડેમ બનાવવાનું શરૂ કર્યું - જે વરસાદી પાણી એકત્ર કરવાની પરંપરાગત તકનીક છે. આજે, લગભગ 20 વર્ષનાં કામ પછી, લગભગ 8,600 જોહાડ અને અન્ય સમાન માળખાં છે જે રાજ્યમાં પાણી એકત્રિત કરે છે, જે સમગ્ર રાજસ્થાનના 1,000 થી વધુ ગામોને પાણી પૂરું પાડે છે.
5. શિરીષ આપ્ટે : માલગુઝારો લગભગ બે સદીઓ પહેલા પૂર્વ વિદર્ભમાં સ્થાનિક જમીનદાર હતા અને તેમણે પાણીના સંગ્રહ માટે ઘણી ટાંકીઓ બાંધી હતી અને સિંચાઈ માટે પાણી પૂરું પાડ્યું હતું. તેઓએ 1950 પહેલાં આ ટાંકીઓનું બાંધકામ, માલિકી અને જાળવણી કરી હતી, પરંતુ જમીનદારી પ્રથા નાબૂદ થયા પછી રાજ્ય સરકારે ટાંકીઓની માલિકી લીધી અને ટાંકીઓનો ઉપયોગ કરનારાઓ પાસેથી પાણી વેરો વસૂલવાનું શરૂ કર્યું. માલગુઝારોએ સર્વોચ્ચ અદાલતમાં કેસ દાખલ કર્યો, ત્યારબાદ 1000 થી વધુ ટાંકીઓ વર્ષો સુધી ધ્યાન વગર રહી ગઈ. મહારાષ્ટ્રના ભંડારા જિલ્લાના લઘુ સિંચાઈ વિભાગના એક્ઝિક્યુટિવ એન્જિનિયર શિરીષ આપ્ટેએ 2008 માં ચિત્રમાં પ્રવેશ કર્યો અને લગભગ બે વર્ષના સમયગાળામાં આવી પ્રથમ ટાંકી પુનઃસ્થાપિત કરી ત્યાં સુધી આ સ્થિતિ હતી. આનાથી ભૂગર્ભજળનું સ્તર રિચાર્જ થયું અને આ વિસ્તારમાં કૃષિ ઉત્પાદન અને માછલીનું ઉત્પાદન વધ્યું. અને આનાથી આખરે જિલ્લા વહીવટીતંત્રને ભંડારામાં લગભગ 21 માલગુઝારી ટાંકી પુનઃસ્થાપિત કરવા માટે પ્રેરિત કરવામાં આવ્યા.
આ પાંચ વોટર હીરોએ આપણને બતાવ્યું છે કે એક વ્યક્તિ પણ સ્વચ્છ, પીવાલાયક પાણી ઉપલબ્ધ કરાવવામાં ઘણો ફરક લાવી શકે છે. તમે વોટર હીરો પણ બની શકો છો અને જલ દાનના એક નાનકડા કાર્યથી તમારા પોતાનામાં જ ફરક લાવી શકો છો. તો પછી આજે જ સંકલ્પ કરો