નીચેની માહિતી ધારણાઓ અને દંતકથાઓ પર આધારિત છે. પરંપરાથી એવું જોવા મળ્યું છે કે દરેક રાજ્યની માન્યતા જુદી હોય છે, અમુક લોકો આપેલ સંખ્યામાં એક વિચિત્ર સંખ્યામાં દીવા સળગાવે છે, પરંતુ તેના કરતાં વધુ મહત્વનું છે કે કોના માટે દીવો પ્રગટાવવામાં આવે છે. હજી દિવાળી પર કેટલા દીવા સળગાવવા જોઈએ તે જાણો.
યમરાજ, જેને ધન તેરેસ પર દાન કરવામાં આવે છે, અથવા એમ કહો કે તેમની ખાતર તેમના ઘરની આસપાસ દીવડાઓ પ્રગટાવીને પૂજા કરવામાં આવે છે. ધનતેરસની સાંજે મુખ્ય દરવાજા પર 13 દીવા અને ઘરની અંદર 13 દીવા છે. પરંતુ કુટુંબના બધા સભ્યો ઘરે આવીને જમવા-પીધા પછી સુતા સમયે યમ નામનો દીવો પ્રગટાવવામાં આવે છે. આ દીવો પ્રગટાવવા માટે જૂના દીવાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, જેમાં સરસવનું તેલ રેડવામાં આવે છે. આ દીવો ઘરની બહાર દક્ષિણ તરફ અને ગટરની નજીક અથવા કચરાના ઢગલાની બહાર રાખવામાં આવે છે. નરક ચતુર્દશી ધનતેરસ પછી આવે છે. આ દિવસને છોટી દિવાળી પણ કહેવામાં આવે છે. ઘણા લોકો આ દિવસે 14 દીવડા પ્રગટ કરે છે.
ત્રીજા દિવસને 'દીપાવલી' કહે છે. આ મુખ્ય તહેવાર છે. દીપાવલીનો તહેવાર ખાસ કરીને દેવી લક્ષ્મીની પૂજા કરવાનો તહેવાર છે. માતા લક્ષ્મીનો જન્મ કાર્તિક માસની નવી ચંદ્રના દિવસે થયો હતો, જેને ધન, વૈભવ, ધન અને ખુશીની દેવી માનવામાં આવે છે. આથી, આ દિવસે દેવી લક્ષ્મીને આવકારવા માટે દીવડાઓ પ્રગટાવવામાં આવે છે જેથી અમાવસ્ય રાતના અંધકારમાં દીવડાઓથી વાતાવરણ પ્રગટાવવામાં આવે.
આ દિવસે ધનની દેવી લક્ષ્મી માતાની પૂજા યોગ્ય રીતે કરવી જોઈએ અને ઘરની દરેક જગ્યાને સાફ કરીને ત્યાં દીવો લગાવવો જોઈએ, જેનાથી લક્ષ્મીના ઘર અને ગરીબીનો નાશ થાય છે. આ દિવસે દેવી લક્ષ્મી, ભગવાન ગણેશ અને પદાર્થ, ઝવેરાત વગેરેની પૂજા કરવી જોઈએ, તે ચાર વસ્તુમાંથી એકને 13 કે 26 દીવા વચ્ચે તેલનો દીવો મૂકીને દીપમલીકની પૂજા કરવી જોઈએ અને તે દીવાઓને ઘરના દરેક સ્થળે રાખવા જોઈએ અને 4 મુખી દીવો આખી રાત પ્રગટતા રહેવુ જોઈએ.