એક દેશ, એક ચૂંટણી બિલને લઈને ફરી એકવાર ચર્ચાએ જોર પકડ્યું છે. મોદી સરકારે સંસદના શિયાળુ સત્રમાં ગુરુવારે કેબિનેટની બેઠકમાં આ બિલને મંજૂરી આપી દીધી છે. સૂત્રોનું કહેવું છે કે હવે સરકાર ટૂંક સમયમાં આ બિલને ગૃહમાં રજૂ કરી શકે છે. આ વિધેયક પર સમજૂતી સાથે, સમગ્ર દેશમાં લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ એકસાથે યોજાશે. આનાથી ચૂંટણી ખર્ચ અને વહીવટી બોજ ઘટશે જે રાષ્ટ્રીય હિતમાં હશે. લોકસભા અને વિધાનસભાની ચૂંટણીઓ અલગ-અલગ સમયે યોજાય છે, જેમાં અનેક પડકારો ઊભા થાય છે. જો એકસાથે ચૂંટણી યોજાય તો ચૂંટણી ખર્ચ માત્ર એક જ વાર થશે અને ઘણા પૈસાની બચત થશે. સમય પણ બચશે, લોકોને ફાયદો થશે, દેશને ફાયદો થશે.
આ માર્ગ સહેલો નથી
તેનો સૌથી મોટો પડકાર એ છે કે જો આ બિલ સંસદમાં કાયદો બની જાય તો પણ તેના અમલમાં ઓછામાં ઓછા 10 વર્ષનો સમય લાગશે. સરકાર હવે આ બિલને સંસદના શિયાળુ સત્રમાં રજૂ કરવાની તૈયારી કરી રહી છે.
સંસદમાં બિલ પસાર કરવા માટે, સરકારે બંને ગૃહોમાં બે તૃતીયાંશ બહુમતી મેળવવી પડશે અને વધુમાં, તેને ઓછામાં ઓછા 15 રાજ્યોની વિધાનસભાઓ દ્વારા મંજૂરી આપવી પડશે. ત્યારબાદ રાષ્ટ્રપતિની સહીથી આ કાયદો બનાવવામાં આવશે અને તેનો અમલ કરવામાં આવશે. આવી સ્થિતિમાં, તે ઘણો સમય લેશે, જે સૌથી મોટો પડકાર છે.
એકવાર કાયદો બની ગયા પછી પણ તેને અમલમાં લાવવા માટે ઘણા તબક્કાઓ લાગશે. જેમ કે ચૂંટણી પંચને વધુ સંખ્યામાં EVM અને VVPAT ની જરૂર પડશે, જેના ઉત્પાદન અને પરીક્ષણમાં સમય લાગશે.
કેવી રીતે થશે તેનો અમલ, કેટલો સમય લાગશે
આ વિધેયક રજૂ થયા બાદ તેને લાગુ કરવા માટે સૌ પ્રથમ બંધારણીય સુધારો જરૂરી છે. આ હેઠળ, પાંચ મુખ્ય લેખો - કલમ 83, 85, 172, 174 અને 356 માં ફેરફારો કરવા પડશે. બંધારણના આ કલમો લોકસભા અને વિધાનસભાઓના કાર્યકાળ, વિસર્જનના અધિકાર અને રાષ્ટ્રપતિ શાસન સાથે સંબંધિત છે.
જો આ બિલ કોઈપણ ફેરફાર વિના પસાર થઈ જાય તો પણ તેના સંપૂર્ણ અમલીકરણમાં 10 વર્ષનો સમય લાગી શકે છે. આ કારણ છે કે વર્તમાન લોકસભાનો કાર્યકાળ 2029માં સમાપ્ત થશે, અને ત્યારબાદ ચૂંટાયેલી લોકસભાની પ્રથમ બેઠક દરમિયાન આની સૂચના આપવામાં આવશે. તેથી આ કિસ્સામાં તે 10 વર્ષ લેશે. ચૂંટણી પંચના જણાવ્યા અનુસાર, એક સાથે ચૂંટણી યોજવા માટે જરૂરી EVM અને અન્ય સંસાધનોની વ્યવસ્થા કરવામાં ઓછામાં ઓછા ત્રણ વર્ષનો સમય લાગશે. જો ઉતાવળમાં પગલાં લેવામાં આવે તો, તકનીકી અને વહીવટી ક્ષતિઓ થઈ શકે છે.
ઉતાવળમાં વન નેશન વન ઇલેક્શન લાગુ કરવું શક્ય નહી
ચૂંટણી પંચનું કહેવું છે કે ભારત જેવા મોટા લોકતાંત્રિક દેશમાં એક સાથે ચૂંટણી કરાવવા માટે સઘન આયોજન અને તૈયારીની જરૂર પડશે. ચૂંટણી પંચે સૂચન કર્યું હતું કે ઉતાવળમાં વન નેશન વન ઇલેક્શન લાગુ કરવું શક્ય નથી. EVM મેન્યુફેક્ચરિંગ કંપનીઓએ આ પ્રક્રિયા માટે મોટી માત્રામાં ઉત્પાદન કરવાની ક્ષમતા વિકસાવવી પડશે, જે હાલમાં મર્યાદિત છે.
ભાજપે તેને લોકશાહીને મજબૂત કરવા માટેનું પગલું ગણાવ્યું છે, તો કોંગ્રેસે તેનો વિરોધ કરીને તેને લોકતાંત્રિક મૂલ્યોની વિરુદ્ધ ગણાવ્યું છે. કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ મલ્લિકાર્જુન ખડગેએ કહ્યું કે લોકશાહીમાં ચૂંટણીની જરૂરિયાત સમયની સાથે બદલાતી રહે છે, આ બધાને એકસાથે ભેગા કરવા વ્યવહારુ નથી.
