કાજુ કતલી : દિવાળી હોય કે લગ્નની મોસમ, કાજુ કતલીની ચમકતી ચાંદીનો આવરણ જોઈને મોંઢામાં પાણી આવી જાય છે. કાજુ, ખાંડ અને ઘીથી બનેલી આ પાતળી, હીરાની ધારવાળી મીઠાઈ ભારતની સૌથી પ્રિય મીઠાઈઓમાંની એક છે. પરંતુ શું તમે જાણો છો કે તેના મૂળ ખૂબ ઊંડા જાય છે, અને મુઘલ સમ્રાટ જહાંગીરની જેલથી છત્રપતિ શિવાજી મહારાજના મરાઠા રસોડા સુધી ફેલાયેલા છે?
આવો આ મીઠાઈના રસપ્રદ ઇતિહાસમાં ઊંડા ઉતરીએ, જ્યાં ઇતિહાસ અને સ્વાદ એક અનોખો મિશ્રણ છે.
પોર્ટુગીઝ તરફથી ભેટ, કાજુ: કાજુ કટલીની વાર્તા પ્રથમ કાજુની વાર્તાથી શરૂ થાય છે. મૂળ બ્રાઝિલના વતની, કાજુ 16મી સદીમાં પોર્ટુગીઝ વેપારીઓ દ્વારા ગોવામાં લાવવામાં આવ્યું હતું. ધીમે ધીમે, તે ભારતના પશ્ચિમ કિનારે ફેલાઈ ગયું. ત્યારે સુધી, બદામ જેવી મીઠાઈઓ લોકપ્રિય હતી, પરંતુ કાજુએ એક નવો વળાંક આપ્યો. આ નવું ફળ એટલું અનોખું હતું કે રસોઇયાઓએ તેને શાહી મેનુમાં સામેલ કર્યું. પરંતુ વાસ્તવિક પ્રશ્ન એ છે કે: સૌપ્રથમ કાજુ કટલી કોણે બનાવી? શું મુઘલોએ તે ખાધું હતું કે શિવાજી મહારાજના રસોઈયાઓએ બનાવ્યું હતું?
મુઘલ દંતકથા: સ્વતંત્રતાની મીઠાશ અને જહાંગીરનો ડર: સૌથી લોકપ્રિય દંતકથા 1619 એડીથી મુઘલ દરબારની છે. તે સમયે, મુઘલ સમ્રાટ જહાંગીરે, શીખોને ખતરો સમજીને, છઠ્ઠા શીખ ગુરુ, ગુરુ હરગોવિંદને ગ્વાલિયર કિલ્લામાં કેદ કર્યા. તેમણે 52 રાજાઓને પણ કેદ કર્યા.
ગુરુ હરગોવિંદે કેદમાં પણ પોતાનું શાણપણ દર્શાવ્યું. જહાંગીરે કહ્યું, "ગુરુજી, તમે મુક્ત થશો, પરંતુ જે કોઈ તમારી ચાદર પકડશે તે મુક્ત થશે." ગુરુએ ચતુરાઈથી 52 લાંબા તારવાળી ચાદર સીવી, અને દરેક રાજાએ એક ચાદર પકડી. દિવાળી પર બધાને મુક્ત કરવામાં આવ્યા! આ દિવસ શીખ ઇતિહાસમાં "બંદી છોર દિવસ" તરીકે ઓળખાય છે.
તે ઉજવણી માટે, જહાંગીરના શાહી રસોઈયાઓએ એક નવી મીઠાઈ બનાવી - કાજુ, ખાંડ અને ઘીનું મિશ્રણ, પાતળી કાટલીમાં ઢાળીને. એવું કહેવાય છે કે આ મીઠાઈ સ્વતંત્રતાનું પ્રતીક બની ગઈ. જહાંગીરે તેનો સ્વાદ ચાખ્યો, અને તે મુઘલ દરબારનું પ્રિય બની ગયું.
પણ શું આ સાચું છે? ઇતિહાસકારો પાસે કોઈ પ્રાથમિક દસ્તાવેજો નથી, ફક્ત મૌખિક પરંપરા છે. છતાં, આ દંતકથા કાજુ કટલીને "સ્વતંત્રતાની બરફી" બનાવે છે!
મરાઠા રહસ્ય: શિવાજીના રસોઇયા ભીમરાવનો પ્રયોગ: બીજી એક દંતકથા મરાઠા સામ્રાજ્યમાંથી આવે છે, જે 16મી સદીની છે. મરાઠા રસોઇયા ભીમરાવ, જેમણે શિવાજી મહારાજ પહેલાના મરાઠા રાજવી પરિવારોમાં કામ કર્યું હતું, તેઓ પર્શિયન મીઠાઈ "હલવા-એ-ફારસી" થી પ્રેરિત હતા. આ મીઠાઈ બદામ અને ખાંડથી બનાવવામાં આવતી હતી.
ભીમરાવએ વિચાર્યું, શા માટે કાજુનો પ્રયાસ ન કરવો? પોર્ટુગીઝ તરફથી એક નવી ભેટ, કાજુને પીસીને અને તેને ઘીમાં શેકીને, તેમણે એક નરમ, રેશમી મીઠાઈ બનાવી. મરાઠા રાજવી પરિવારે તેની પ્રશંસા કરી, અને "કાજુ કટલી" નામ આપવામાં આવ્યું - કાજુમાંથી બનાવેલા પાતળા કાપેલા.
શિવાજી મહારાજના સમય સુધીમાં, તે મરાઠા સૈન્ય માટે ઊર્જાનો સ્ત્રોત બની ગયું હતું, કારણ કે કાજુ પોષક તત્વોથી ભરપૂર હોય છે. પરંતુ અહીં પણ, કોઈ લેખિત પુરાવા નથી - ફક્ત લોકવાયકા.
રહસ્ય હજુ પણ યથાવત છે: કોણ જીત્યું, મુઘલો કે મરાઠા? બંને વાર્તાઓમાં એક વાત સમાન છે - કાજુમાં પોર્ટુગીઝ યોગદાન અને શાહી રસોડાઓનો જાદુ. ઇતિહાસકારો માને છે કે કાજુ કટલીનો વિકાસ ૧૬મી-૧૭મી સદીમાં થયો હતો, જ્યારે કાજુ ભારત પહોંચ્યા હતા.
આજે, તે વૈશ્વિક સ્તરે પહોંચી ગયું છે, પરંતુ તેના મૂળ શાહી છે. તેથી, હવે જ્યારે કાજુ કતરી ખાવ તો વિચાર કરજો કે તે મુઘલોની છે કે મરાઠાઓની. - બાય ધ વે, સ્વાદ એટલો જ મીઠો છે!
