6 માર્ચ, 2022ના રોજ ગુજરાત વિધાનસભામાં રાજ્યના વન મંત્રી મુરુભાઈ બેરાએ જણાવ્યું હતું કે વર્ષ 2022-23માં ગીરમાં 100 બબ્બર સિંહ (સિંહો)ના મોત થયા હતા. જેમાં 20 નર, 21 માદા અને 59 બચ્ચા હતા. 89 સિંહો કુદરતી રીતે અને 11 અકુદરતી રીતે મૃત્યુ પામ્યા હતા. તેમણે કહ્યું કે આ આંકડા 1 એપ્રિલ, 2022 થી 31 જાન્યુઆરી, 2023 સુધીના છે. વર્ષ 2020ની વસ્તી ગણતરી મુજબ ગીરમાં કુલ 674 સિંહો છે. આમ મૃત્યુ પામેલા સિંહોની સંખ્યા કુલ વસ્તીનો 15મો ભાગ છે.
અત્રે ઉલ્લેખનીય એ છે કે, બબ્બર સિંહોની ગણતરી દર પાંચ વર્ષમાં એકવાર થાય છે અને હવે આગામી વખતે તે 2025માં થશે. જો કે રાજ્ય સરકારનું કહેવું છે કે છેલ્લા 2 વર્ષની સરખામણીમાં સિંહોના મૃત્યુદરમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે. જો તમે આંકડાઓ પર નજર નાખો તો, વર્ષ 2020-21માં કુલ 137 બબ્બર સિંહોના મોત થયા છે, જેમાં 14 અકુદરતી મૃત્યુનો સમાવેશ થાય છે. જ્યારે વર્ષ 2021-22માં કુલ 129 સિંહોના મોત થયા હતા. જેમાં 16 અકુદરતી મૃત્યુ થયા હતા. એટલે કે છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં સરકારના જણાવ્યા પ્રમાણે એપ્રિલ 2020 થી 31 જાન્યુઆરી 2023 સુધીમાં 366 બબ્બર સિંહોના મોત થયા છે.
અગાઉ 28 ફેબ્રુઆરી, 2023ના રોજ વન મંત્રીએ ગુજરાત વિધાનસભામાં સિંહોના મૃત્યુને લગતો અહેવાલ રજૂ કર્યો હતો. જેમાં તેમણે જણાવ્યું હતું કે ગીર અભયારણ્ય અને રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન છેલ્લા બે વર્ષમાં 240 સિંહો ગુમાવ્યા છે. આ મૃત્યુ ગીરની સિંહોની વસ્તીના 36 ટકા જેટલા છે. રાજ્ય સરકારે વિધાનસભાને જણાવ્યું હતું કે ગીર અભ્યારણ અને આસપાસના વિસ્તારોમાં 31 ડિસેમ્બર, 2022 સુધીના બે વર્ષમાં 128 બચ્ચા સહિત 240 સિંહોના કુદરતી અને અકુદરતી કારણોસર મૃત્યુ થયા છે.
અત્રે ઉલ્લેખનીય એ છે કે મે 2020માં રાજ્ય સરકારે સિંહોની વસ્તી 674 જણાવી હતી. જે 2015ના 523ના આંકડા કરતા 29 ટકા વધુ છે. તે જ સમયે, 2021 માં, સરકારે સિંહોના મૃત્યુની સંખ્યા 124 પર રાખી, જ્યારે 2022 માં તે ઘટીને 116 થઇ ગઇ. છેલ્લા બે વર્ષમાં થયેલા 240 સિંહોના મૃત્યુમાંથી 53 નર અને 59 માદા હતા. જ્યારે 214 સિંહો કુદરતી કારણોસર અને 2021માં 26 અને 2022માં 13 અકુદરતી કારણોસર મૃત્યુ પામ્યા હતા. આ રિપોર્ટ અનુસાર બે વર્ષમાં થયેલા 240 મૃત્યુમાંથી 53 ટકા બચ્ચા છે. લગભગ 50 ટકા બચ્ચા પરસ્પર લડાઈમાં માર્યા જાય છે અથવા જંગલી પ્રાણીઓ દ્વારા શિકાર કરવામાં આવે છે. ગીરમાં દર વર્ષે સરેરાશ 120 થી 140 સિંહના બચ્ચા જન્મે છે.
ભારતમાં માત્ર સિંહો (બબ્બર સિંહો) જ નહીં પરંતુ વાઘ (સિંહણ)ના પણ મૃત્યુ ચિંતાનો વિષય છે. માત્ર વર્ષ 2023ના પ્રથમ મહિનામાં (1 જાન્યુઆરીથી 8 ફેબ્રુઆરી) 24 વાઘના મોત થયા છે. ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયાએ નેશનલ ટાઈગર કન્ઝર્વેશન ઓથોરિટી (NTCA)ને ટાંકીને લખ્યું છે કે ગયા વર્ષના સમાન સમયગાળામાં 16 વાઘના મોત થયા હતા, જ્યારે 2021માં આ જ સમયગાળામાં 20 વાઘના મોત થયા હતા. આ વર્ષે સૌથી વધુ મૃત્યુ મધ્ય પ્રદેશ (9), ત્યારબાદ મહારાષ્ટ્ર (6), રાજસ્થાન (3), કર્ણાટક (2), ઉત્તરાખંડ (2) અને આસામ અને કેરળમાંથી એક-એક કેસ નોંધાયા છે.
બીબીસીના રિપોર્ટ અનુસાર ગુજરાતની બહાર 1884 માં છેલ્લે એશિયાઇ સિંહ જોવા મળ્યા હતા, જ્યારે ગુજરાતમાં સિંહો સૌરાષ્ટ્રના પ્રદેશ જેમ કે ધ્રાંગધ્રા, જસદણ, ચોટીલા, બરડા પર્વતો, ગિરનાર અને ગીરના જંગલોના ભાગોમાં રહે છે. તે જ સમયે, ધીમે ધીમે તેમની સંખ્યા ગીરના જંગલો સુધી મર્યાદિત રહી. ત્યારબાદ જૂનાગઢના નવાબોએ સિંહોના સંરક્ષણ અંગે વિચારવાનું શરૂ કર્યું. ત્યારથી દર 5 વર્ષે તેમની ગણતરી થાય છે. આ એશિયાટિક સિંહો રાજ્યના આઠ જિલ્લાઓમાં 22,000 કિલોમીટરના વિસ્તારમાં રહે છે. બીજી તરફ, સૌરાષ્ટ્રમાં આવેલું ગીર ઉપવન લગભગ 1400 ચોરસ કિલોમીટરમાં ફેલાયેલું છે.
વર્ષ 2022માં ગુજરાત સરકારે ગીર અભ્યારણમાં એશિયાટીક સિંહોના રહેઠાણના સંરક્ષણ માટે 'પ્રોજેક્ટ લાયન' હેઠળ કેન્દ્ર સરકાર પાસેથી ગ્રાન્ટ તરીકે રૂ. 2,000 કરોડના બજેટની માંગણી કરી હતી. હાલમાં કેન્દ્રએ 1,000 કરોડ રૂપિયા મંજૂર કર્યા છે. આ પ્રોજેક્ટનો 40 ટકા હિસ્સો રાજ્યે ભોગવવો પડશે.
